Rzecz o języku. Zdanie o zdunie

Profesor Jan Miodek

Kto zna język rosyjski, ten wie, że odpowiednikiem naszego „budynku” jest „zdanie” (wym. „zdańije”), przylegające brzmieniowo do naszego „zdania” - „wypowiedzenia, myśli wyrażonej słowami”, „zespołu wyrazów powiązanych na podstawie gramatycznych zależności”, „mniemania, poglądu, opinii, sądu o kimś lub o czymś”. To modelowy wręcz przykład wspólnego rodowodu słowa, które w pokrewnych językach ostatecznie inaczej wyewoluowało. Jeśli jednak w pełni racjonalnie potraktujemy zdanie jako konstrukcję wyrazową - wszak mówimy w gramatyce o budowie zdania! - owa wspólnota etymologiczna stanie się oczywista. Kluczem zaś do jej pełnego uświadomienia sobie jest prasłowiański czasownik „zdati” o znaczeniu „budować, lepić, formować z gliny itp. ściany, naczynia” (w chorwackim i serbskim „zidati” - „murować, budować”).

A gdy z prymarnej parafrazy znaczeniowej czasownika „zdati” wysupłamy zdanie „lepić, formować z gliny”, równie oczywiste staje się pokrewieństwo naszego i rosyjskiego „zdania” ze „zdunem” - pierwotnie „rzemieślnikiem, który lepi coś z gliny - piece, garnki”, dziś - wyłącznie „rzemieślnika stawiającego piece i zajmującego się ich konserwacją”, bo „rzemieślnik wyrabiający naczynia z gliny” to we współczesnej polszczyźnie garncarz.