Pszczoła, czyli owad dźwigający cały świat
Pszczoły stanowią największą i najważniejszą grupę zapylaczy na całym świecie. Ich rola w ekosystemie jest bezcenna, a przede wszystkim niemożliwa do zastąpienia.
Pszczoła miodna to najbardziej znany przedstawiciel gatunku pszczół, który na ten moment składa się z ponad 20 000 zarejestrowanych odmian i nie występuje jedynie na Antarktydzie. Większość rodzajów pszczół nie została dotychczas odkryta, więc ich liczba może się jeszcze zdecydowanie powiększyć.
Pszczoły komunikują się ze sobą przy pomocy zależnego od kąta padania światła tańca oraz indywidualnych dźwięków. Przeciętny owad tego gatunku jest w stanie przelecieć do 3 km, ale rekordowa odległość jaką potrafi pokonać waha się w granicy 10 km. W trakcie lotu pszczoła posługuje się kompasem zewnętrznym, jak i wewnętrznym, który zbiera koordynaty w oparciu o pozycję słońca i niebo, a dzięki wrodzonemu zegarowi wie, kiedy dana roślina „mioduje”.
Jeśli pojedyncza pszczoła miałaby wyprodukować 1 kg miodu musiałaby zebrać 3 kg nektaru pokonując w tym czasie odległość 40 tys. km, co odpowiada pojedynczemu okrążeniu kuli ziemskiej. Produkcja 1 kg miodu jest równoznaczna z odwiedzeniem 8 500 000 kwiatów akacji, 4 200 000 kwiatów eksparcety lub 20 000 000 kwiatów koniczyny. Składający się w 80% z naturalnych cukrów, 18% z wody i w 2% z minerałów, witamin, protein i pyłku miód wytwarzany jest przez pszczoły w ten sam niezmienny sposób od 150 milionów lat.
Pszczoły żyjące w Polsce
Na terenie Polski żyje ok. 470 gatunków pszczół, ale tylko pszczoła miodna produkuje kojarzony z tym gatunkiem miód. Pozostałe odmiany, które zbiorowo określa się mianem pszczół dziko żyjących jako pozbawione opiekunów wymagają naturalnej ochrony.
Wśród pszczół żyjących dziko dominuje pojedynczy tryb życia. Samotnice najczęściej mieszkają w ziemi, łodygach roślin, a czasem nawet w opuszczonych muszlach ślimaka. Wyjątkiem jest odmiana zadrzechnia, która drąży tunele w martwych drzewach.
Wyjątkowym przedstawicielem dzikiej pszczoły jest trzmiel, który występuje w ok. 30 odmianach i żyje jako niewielkie rodziny w ziemi, opuszczonych norkach czy szczelinach murów. Niektóre odmiany decydują się na życie w dziuplach drzew oraz ptasich budkach. W Polsce trzmiele zapylają ok. 400 gatunków roślin, przy czym niektóre, jak bób, lucerna czy koniczyna mogą być zapłodnione wyłącznie przez jeden gatunek trzmiela.
Pracująca najczęściej na rzecz człowieka pszczoła miodna żyje w zbudowanym z trzech grup społeczeństwie, na czele którego stoi matka (królowa), która odpowiada za ciągłość narodzin w ulu. Rocznie jest w stanie znieść ok 200 000 jaj i jako jedyna w rodzinie potrafi przeżyć od 4 do 5 lat. Matka nie pracuje. Za pomocą przekazywanych w pokarmie feromonów reguluje życie rodziny.
Najliczniejszą grupę, czasem aż 80 000 osobników stanowią robotnice. Ich główna rola polega na dostarczaniu do ula pyłku, nektaru i wody. W swojej społeczności pełnią funkcje porządkowe, karmią larwy, pełnią straż oraz zbierają pyłek i nektar. To ich działalności zawdzięczamy miód, pyłek, pierzgę czy wosk.
W ulu żyją także pozbawione żądła trutnie, których jedynym zadaniem jest bieżące zapładnianie matki, aby rodzina mogła się rozmnażać i rozwijać. Na zimę trutnie są wypędzane z ula.
Dlaczego pszczoły są tak ważne dla naszego świata?
Rośliny aby się rozmnażać muszą wymieniać się pyłkami. Z uwagi na znacznie ograniczoną zdolność poruszania się czynność ta wykonuje się przy pomocy wiatru, wody i zwierząt, które w zamian za transport mają dostęp do pożywnego nektaru. Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa ONZ (FAO) określiła w badaniu 100 gatunków roślin, które odpowiadają za 90% żywności na świecie. 75 gatunków z tej listy wymaga zapylenia przez pszczoły.
Szacunkowa wartość pracy wykonywanej przez pszczoły obliczona jest na ok. 235 mld dolarów, choć najwyższa wycena przeprowadzona na podstawie raportu ONZ określa tę kwotę na poziomie ok. pół tryliona dolarów. Według wydanego w 2015 roku raportu Greenpeace przy pomocy pszczół w ciągu roku powstała w Polsce produkcja rolna o łącznej wartości 4,1 mld złotych.
Rośliny owadopylne w naszej szerokości geograficznej to blisko 80% wszystkich występujących gatunków roślin. Pszczoły biorące czynny udział w zapylaniu mają wpływ m.in. na produkcję jabłek, truskawek, pomidorów, rzepaku, śliwek, bobu, cukinii czy rozmarynu, a to tylko początek bardzo długiej listy produktów, które albo by nie powstały albo byłyby o wiele uboższe bez udziału tych pracowitych owadów. Działalność pszczół pozwala ludziom na dostarczenie do organizmu odpowiednio zbilansowanych oraz bogatych w witaminy posiłków. Ich obecność wpływa także na jakość i wielkość plonów. W przeważającej większości przypadków nie ma możliwości zastąpienia pracy owadów żadną inną technologią.
Pszczoły odpowiadają nie tylko za żywienie człowieka, ale także ssaków i ptaków. Owady zapylają łąki, drzewa oraz rosnące dziko owoce. Z powstałych w tym procesie ziaren korzystają ptaki, a zapyloną przez trzmiela lucerną żywią się krowy na pastwiskach. Pszczoły odpowiadają za bioróżnorodność łańcucha pokarmowego. Ich wymarcie spowodowałoby przerwanie łańcucha już na samym początku, a w konsekwencji doprowadziłoby do śmierci większości ogniw. Ekosystemami szczególnie zależnymi od zapylaczy są łąki i wrzosowiska.
Same w sobie pszczoły również są źródłem pożywienia. Ze zgromadzonego przez nie na zimę zapasu miodu korzystają ludzie oraz dzikie zwierzęta, a ponadto znajdują się one w codziennym jadłospisie co najmniej 24 gatunków ptaków.
Działalność pszczół ma także wpływ na budowę schronień dla ssaków i ptaków. Zapylacze pełnią kluczową rolę w procesie wzrostu lasów tropikalnych, lasów sawanny oraz lasów liściastych. Bez ich udziału w Polsce nie rosłyby klony, wierzby czy topole. Bez pszczół zjawiska suszy czy upałów będą jeszcze częściej występować w naszym kraju.
