Żydzi mogli piwa warzyć, gorzałki palić i sprzedawać

Andrzej Ćmiech

W 1939 roku 60 procent przedsiębiorstw handlowych należała do wyznawców judaizmu. Pierwszego Żyda sprowadził do Biecza starosta Franciszek Szembek, żeby ten założył karczmę.

Według danych Głównego Urzędu statystycznego z 1936 r. na 149 zakładów przemysłowych w powiecie gorlickim, 83 miało żydowskich właścicieli. W 1936 r. zakładów przemysłu drzewnego było 9, z tego 4 były żydowskie. Na osiem zakładów przemysłu mineralnego dwa stanowiły własność Żydów.

,,W latach 1934-1939 na 183 przedsiębiorstwa handlowe przypadało 104 żydowskich tj. 56,8 procent. Gorliccy Żydzi posiadali też udziały w wielkich spółkach akcyjnych kopalń ropy naftowej i rafinerii oraz dwóch bankach na ziemi gorlickiej” - pisał Sławomir Mrozek w pracy ,,Życie społeczno-polityczne w powiecie gorlickim w latach 1918-1939”.

Najpierw było królewskie miasto Biecz

Żydzi przybyli na ziemię gorlicką na początku XVIII w. Stało się to za sprawą starosty bieckiego Franciszka Szembeka, który w 1711 r. wprowadził do Biecza pierwszego Żyda do prowadzenia karczmy, omijając warunek przyjęcia do prawa miejskiego związany z wyznaniem rzymskokatolickim. Mimo obowiązującego oficjalnie zakazu wynikające z przywileju ,,De non tolerandis Judaeis”(przywilej nieakceptowania Żydów - przyp. red.) w 1765 r. mieszkało już na terenie Biecza 31 wyznawców judaizmu, a w 1780 r. ich liczba wynosiła 48.

Przyjmuje się, że pierwszym, który otrzymał od władz oficjalne pozwolenie na osiedlenie się w mieście, był rabin Baruch Frankel Teumim, teść cadyka Chaima Halberstama z Nowego Sącza. Został on zatrudniony w bieckim magistracie, który zatrudnił go ze względu na biegłą znajomość łaciny i języka niemieckiego potrzebną do pisania pism do władz państwowych. Jego wnuk, Elimelech Goldberg, jako pierwszy sprawował urząd rabina w Bieczu, nie pobierając za to wynagrodzenia. Z jego inicjatywy wybudowano w mieście pierwszą drewnianą synagogę. Po przyłączeniu Biecza do cesarstwa austriackiego liczba Żydów w mieście systematycznie rosła. Utrzymywali się oni głównie z drobnego handlu i rzemiosła. Dzierżawili młyn, garbarnię i tkalnię oraz na większą skalę handlowali bydłem, skórami, drewnem, tytoniem i wyrobami żelaznymi oraz zbożem.